Sremčica slavi vek umetnosti. Obeležavanje godišnjice galerije.

DRAGOMIR GLIŠIĆ (1872-1957)

Značaj jednog ateljea:

Počeci moderne srpske likovne umetnosti dvadesetog veka vezuju se za mali broj ličnosti, pa njena istorija nije toliko bogata imenima da bi se neko od njih moglo prepustiti zaboravu. Jedno od njih je ime Dragomira Glišića.

Dragomir Glišić počeo je kao samouk, u rodnom Valjevu, radeći portrete sa fotografija. Zapazio ga je pisac Ljubomir Nenadović i ohrabrio da se bavi slikarstvom. Od 1895. učio je u Beogradu kod Kirila Kutlika, kao najstariji đak prve generacije prve crtačko-slikarske i umetničko-zanatske škole u Srbiji; negde u isto vreme kad i Milan Milovanović (1876-1946), Kosta Miličević (1877-1920), Nadežda Petrović (1873-1915). Od 1899. do 1904. boravio je u Minhenu, studirajući na akademiji i jedno vreme uporedo pohađajući umetničko-zanatsku školu. Vrativši se u Beograd, kratko je radio kao karikaturista i kao nastavnik crtanja u večernjim zanatskim školama. Posle neuspelog osnivanja privatne slikarske škole, dobio je 1904/5. mesto nastavnika crtanja u Trećoj beogradskoj gimnaziji; za pedagoški rad je više puta bio odlikovan ordenima Svetog Save. Postao je član “Lade” (1904) i Srpskog umetničkog udruženja (1907). Od 1912. do 1918. učestvovao je u svim ratovima Srbije. Vreme 1916-1918. proveo je na formacijskom mestu ratnog slikara i fotografa, koje je tada postojalo u srpskoj vojsci. Na samom frontu snimio je i izradio veliki broj fotografija, napravio niz crteža, karikatura i skica, i niz uljanih slika. (Ima podataka da je ratni slikar bio još 1913, ali iz toga doba nema sačuvanih ratnih radova.) Godine 1919. postao je član Udruženja likovnih umetnika (a 1929. predsednik). Rat je odneo puno godina: pre njega, Glišić je za likovnu kritiku bio “jedan od mladih”, a u međuratnom periodu, ostajući jedan od retkih aktivnih slikara svoje generacije, svrstali su ga u “starije” i konzervativnije. U želji da sačuva akademski zanat, sa istomišljenicima je osnovao Udruženje kvalifikovanih likovnih umetnika (1929-1932). Praćen postepeno sve uzdržanijim sudovima modernih kritičara, ali omiljen u publici i među kupcima (razna ministarstva, banke, firme, ugledni pojedinci, poneki političar; jedna njegova slika nalazi se i u čuvenoj Šlomovićevoj kolekciji), Dragomir Glišić je ostavio za sobom veliki broj portreta, mrtvih priroda, pejzaža i ikona. Izlagao je po nekoliko puta godišnje, po pravilu, na raznim grupnim izložbama. Nastavio je da radi i tokom Drugog svetskog rata (pored svih ličnih nesreća i gubitaka) a i kasnije, bukvalno do poslednjih dana života.

Kroz dugogodišnji rad Dragomira Glišića prelama se ceo tok srpskog slikarstva prve polovine dvadesetog veka, svaka promena i novost. U osvetljenju i crtežu nekih njegovih ranih dela prepoznaju se tragovi secesije. U nekim drugim, bojom i slobodom poteza postiže ekspresionistički izraz. Na solunskom frontu, pod jakim suncem i (zbog nedostatka vremena) radeći brzo, postiže impresionističku formu. U trećoj deceniji 20. veka, glatkim slikanjem, upotrebom linije i modelujući tonom približava se klasičnoj struji, a izborom zanimljivog prirodnog oblika i ekspresionizmu forme. Pred nekim motivima vidi samo boju, pa se krajem dvadesetih vraća na opet aktuelnu upotrebu boje. Sebe nalazi i u poetskom realizmu i intimizmu, čija je shvatanja (okretanje realnom, starim majstorima, jednostavnost, prisnost) nosio u sebi odavno i kao nove tokove ih samo “dočekao” tokom tridesetih. Uoči drugog rata, umeo je da se izborom teme približi i tzv. “socijalnom slikarstvu”. Ali, dok su moderni umetnici ove promene duboko proživljavali kao faze razvoja nove umetnosti, u Glišićevom slučaju to su samo dijalozi sa modernom umetnošću, izleti u aktuelne tokove, posle kojih se vraćao na svoj osnovni, realistički način izražavanja.

Naime, za razliku od svojih vršnjaka, začetnika moderne struje srpske umetnosti 20. veka, Glišić je pošao drugim putem. Danas se može smatrati začetnikom i vodećim predstavnikom jedne nedovoljno prikazane, ali u svoje vreme jake, aktivne i uticajne konzervativne struje u srpskom likovnom životu prve polovine 20. veka. U toku učenja kod Kutlika, njegovi uzori su bili Paja Jovanović, Uroš Predić i Đorđe Krstić. U Minhenu, upoznao je Ažbea, kod koga su učili mnogi moderni slikari, ali je bio okrenut Akademiji, uticajima Lajblovog realizma, Pinakoteci i starim majstorima čije je kopije izrađivao. Ne menjajući svoje osnovne ideje o umetnosti (izložio ih je detaljno 1939. i 1957), držao se u osnovi ralističkog načina rada. Modernizam je shvatio kao nastavak stare umetnosti i njeno formalno osveženje (“slikanje bez senke”, “izostavljena anatomija a ostavljena samo glavna površina”). U Sezanu, Matisu i Van Gogu, na primer, video je umetnike koji su ipak “dobro savladali zanat”, i u svoje radove unostili “sve pozitivne elemente akademskog znanja”. Smatrao je, naprotiv, da mnogi srpski umetnici samo izgledaju “moderni” jer tog (akademskog) znanja nemaju. Slikajući stvarnost koju vidi, na isti način je i čitao modernu sliku; nikad nije prihvatio modernu ideju o slici. Elemente nove umetnosti uzimao je jedino kao dopune stare. Zato je mogao da prihvati secesiju samo do granice iza koje počinju vizije i metafizičke poruke, impresionizam do tačke iza koje se gube jasni oblici ili nastupa dvodimenzionalnost, formu ekspresionizma samo do početka deformacije oblika, kolorizam do tačke rastapanja forme. Ali nikako dalje. Apstraktno slikarstvo za njega je bilo “ludorija koja se ne može održati”. Tu su granice forme, i shvatanja. I ne samo Glišićevih shvatanja. Takav uzdržaniji stav nailazio je svojevremeno na simpatije u publici. Neki podaci govore da je u međuratnom periodu otkupljeno preko hiljadu i petsto njegovih slika, zato se može reći da su slikarstvo Dragomira Glišića i princip na kome se ono zasniva značajni kao pokazatelj ukusa većeg dela likovne publike njegovog doba.

Danas je glavnina Glišićevih radova rasuta, možda i zauvek izgubljena, kod mnogih privatnih vlasnika. Jedan broj dela u vlasništvu države povremeno se gubi ili ponovo vraća u javnost. Srazmerno malo Glišićevih dela poseduju muzeji (Narodni muzej u Beogradu, Muzej savremene umetnosti, Muzej grada Beograda, Muzej grada Valjeva, Vojni muzej) i ta činjenica je onemogućila ini­cijativu muzejskih stručnjaka u obuhvatnijem tumačenju njegove umetnosti. (Najpoštenije je obrađen ratni period, učinila je to Nada Šuica, u Vojnom muzeju u Beogradu tokom sedamdesetih i osamdesetih godina 20. veka). Tako je danas porodična zbirka, u Glišićevom ateljeu, prirodno, početna i glavna tačka za proučavanje njegovog umetničkog dela. Formirala se dugo i održavala s mukom, u njegovim ateljeima. Prvi atelje je imao kod Saborne crkve, a uništen je u Prvom svetskom ratu; posle rata uredio je prostor na tavanu jedne osnovne škole na Dorćolu; taj drugi atelje ustupio je sredinom dvadesetih godina Marinu Tartalji; treći atelje napravio je 1926. u jednoj od soba svoje tek sagrađene porodične kuće u ulici Biničkog; poslednji i najveći atelje je sazidao 1934. kao zasebnu zgradu u zadnjem dvorištu. Ima prizemlje i sprat, na kom se nalazio radni pros­tor Glišićev. Pod brižnim okom kćeri Mare (1911-2004), izgled ateljea i zbirke ostao je neizmenjen od Glišićeve smrti do danas; gotovo da ni jedan predmet (štafelaj, paleta, kutije sa bojama, stolica, prostor za odmor) nije menjao svoje mesto, a posebno slike, od kojih se neke sadrža­jem “ogledaju” jedne u drugima. Briga o sećanju na umetnost Dragomira Gli­šića bila je dugo uglavnom na njoj i njenoj porodici.

U ateljeu je danas glavnina sačuvanih Glišićevih radova iz svih perioda njegovog razvoja, i svih oblasti u kojima se ogledao (slikarstvo, karikatura, ilustracija, fotografija, primenjena umetnost, likovna pedagogija), značajan deo doku­mentacije (reprodukcije) i lična arhiva (di­plome, uverenja, prepiska i slično).
Predrag Dragojević